Το «μυστήριο» του Ιωάννη Μεταξά: Γιατί ο δικτάτορας αποφάσισε να πει «όχι» στον φασισμό

77 χρόνια μετά το έπος του 1940, η άρνηση του Έλληνα δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά, στην φασιστική Ιταλία του Μπενίτο Μουσολίνι, για την παροχή στρατιωτικών διευκολύνσεων (πρόσχημα στην πραγματικότητα για την εισβολή), εξακολουθεί να αποτελεί κατά αρκετούς ένα «μυστήριο».

Ο Ιωάννης Μεταξάς κυβερνούσε στις 28 Οκτωβρίου 1940, την ημερομηνία της εισβολής της Ιταλίας, έχοντας καταλύσει το δημοκρατικό πολίτευμα από τις 4 Αυγούστου 1936, με την κοινοβουλευτική συγκατάθεση αρχικά (από τις 27 Απριλίου 1940) της μεγάλης πλειοψηφίας του πολιτικού κόσμου, όπως και του τότε βασιλιά Γεωργίου του Β’ (ο οποίος άλλωστε τον διόρισε πρωθυπουργό μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου Δεμερτζή) στην ίδρυση ενός καθεστώτος «εκτάκτων συνθηκών» .

Η Βουλή διέκοψε τις εργασίες της και η κυβέρνηση ασκούσε την εξουσία της μέσω νομοθετικών διαταγμάτων, με την έγκριση μιας κοινοβουλευτικής επιτροπής «ανάγκης».

Ο Μεταξάς αξιοποίησε στο έπακρο και την ανησυχία που προκάλεσαν στον αστικό πολιτικό κόσμο οι ταραχές στη Θεσσαλονίκη και η αιματηρή καταστολή της απεργίας των εργατών τον Μάιο του 1936, η οποία ήταν η αφορμή και για το ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου 
«Επιτάφιος», που μελοποίησε αργότερα ο Μίκης Θεοδωράκης.

Παρότι βενιζελικοί και αντιβενιζελικοί προχώρησαν σε έναν «ιστορικό συμβιβασμό» και συμφώνησαν τον Ιούλιο του 1936 για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας, στις 4 Αυγούστου, παραμονή εικοσιτετράωρης πανελλαδικής απεργίας, ο Μεταξάς επικαλέσθηκε τον κομμουνιστικό κίνδυνο και την διεθνή κατάσταση και ανακοίνωσε την απόφασή του να αναστείλει επ’ αόριστον την ισχύ πολλών διατάξεων του Συντάγματος.

Η Βουλή διαλύθηκε με δύο βασιλικά διατάγματα και επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς από τον πρώην στρατιωτικό.

Παρότι όμως την ίδια εποχή την Γερμανία και Ιταλία κυβερνούσαν αντίστοιχα το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ και το Φασιστικό Κόμμα της Ιταλίας του Μπενίτο Μουσολίνι, ο «Άξονας» δεν κατάφερε ποτέ να κερδίσει την εμπιστοσύνη του Έλληνα δικτάτορα.

Και μπορεί μεν, ειδικά τα δύο πρώτα χρόνια του καθεστώτος, να απέφευγε δημόσιες κινήσεις που θα μπορούσαν να θεωρηθούν εχθρικές από την πλευρά τους, αλλά στο παρασκήνιο βρισκόταν μεταξύ ουδετερότητας και φιλοβρετανικής στάσης. Μια στάση η οποία αργότερα, από τις αρχές του 1939, θα μετατρεπόταν στην ξεκάθαρη στρατηγική επιλογή της συνεργασίας με τη Μεγάλη Βρετανία και τη σύμμαχό της Γαλλία στην περίπτωση επίθεσης από Ιταλία-Γερμανία.

Γιατί κατέφυγε όμως σε αυτήν την επιλογή ένας δικτάτορας που με τα σημερινά δεδομένα και σταθμά (και όχι μόνο) θα χαρακτηριζόταν “ακροδεξιός”;

Κατ’ αρχήν, ακόμη και η ιδεολογική σύμπλευση δεν ήταν πλήρης. Μπορεί ο Μεταξάς να έκανε λόγο για «Γ΄Ελληνικό Πολιτισμό», που παρέπεμπε θεωρητικά στο Γ΄Ράιχ του Χίτλερ αλλά πουθενά δεν υπήρχαν φυλετικές (ρατσιστικές) αναφορές στον λόγο του και ουδεμία δίωξη υπέστησαν από την πλευρά του οι Έλληνες Εβραίοι.
[post_ad]Καμία σχέση επίσης με «τάγματα εφόδου» και άλλες ομάδες οργανωμένης κατατρομοκράτησης πολιτών. Βία υπήρχε φυσικά, και την ασκούσαν εις βάρος των αντιφρονούντων (κομμουνιστών κυρίως και βενιζελικών) τα όργανα του κράτους και η περιβόητη ασφάλεια του Μανιαδάκη.

Δεν υπήρχαν όμως επίλεκτοι πραιτωριανοί, όπως τα SS, ούτε κόμμα που να ελέγχει τα πάντα, αν και έγινε προσπάθεια να αντιγραφούν πρακτικές των Φαλαγγιτών του Φράνκο στην Ισπανία, ειδικά στον χώρο της νεολαίας.

Ειδικά με την Ιταλία, υπήρχαν και ανταγωνιστικές σχέσεις. Ο εθνικιστής Μεταξάς ήταν δύσκολο να παραβλέψει την κατοχή των Δωδεκανήσων από τον Μουσολίνι και το ότι ο Ιταλός δικτάτορας είχε βάλει στο στόχαστρο και τα Επτάνησα, από τα οποία καταγόταν.

Ο κυριότερος λόγος όμως της μη σύμπλευσης ήταν η αμυντική και διπλωματική επιλογή του Μεταξά για συμμαχία της Ελλάδας, ως ναυτική δύναμη (που ήταν και το μεγάλο της στρατηγικό πλεονέκτημα στις διεθνείς της σχέσεις), με μία επίσης ναυτική δύναμη, την «θαλασσοκράτειρα» Μεγάλη Βρετανία. Επίσης, ο Μεταξάς, με την εμπειρία του ως στρατιωτικός, είχε εγκαίρως διαβλέψει ότι χάρη στο πλεονέκτημα αυτό οι Βρετανοί θα επικρατούσαν τελικά σε μία παγκόσμια σύρραξη, παρά την αρχικά διαφαινόμενη επικράτηση των Γερμανών λόγω της υπεροπλίας τους στη στεριά.

Η «ακτινογραφία» άλλωστε που έχει κάνει για τη διάταξη δυνάμεων στο μικρασιατικό μέτωπο, το 1920, τον είχε αποτρέψει από το να αναλάβει αρχιστράτηγος της εκστρατείας, παρά τις εκκλήσεις της κυβέρνησης Γούναρη που είχε διαδεχθεί τον Βενιζέλο, μετά τις εκλογές. Όπως πίστευε, το μέτωπο της Μικράς Ασίας ήταν αδύνατο να αντέξει σε βάρος πολλών χιλιομέτρων στην Ανατολία και δυστυχώς δικαιώθηκε. Η άρνησή του όμως τον μετέτρεψε σε «μαύρο πρόβατο» και για το Λαϊκό Κόμμα.

To βέβαιο είναι ότι με το “Όχι” του στον Μπενίτο Μουσολίνι, τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο Μεταξάς κατάφερε να ενώσει Έλληνες από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα και να μείνει στην ιστορία γι’ αυτό, παρότι σε ολόκληρη τη ζωή του ήταν μία μάλλον αμφιλεγόμενη προσωπικότητα (με χαρακτηριστικό παράδειγμα το ότι διατέλεσε υπασπιστής του Ελευθερίου Βενιζέλου για να μετατραπεί σε πολέμιό του αργότερα).

Ο Μεταξάς πάντως δεν ήταν ο μοναδικός δικτάτορας που ήρθε σε σύγκρουση με τις δυνάμεις του Άξονα. Ο Καγκελάριος της Αυστρίας Ένγκελμπερτ Ντόλφους ήταν κατηγορηματικά αντίθετος στην απαίτηση των ομόεθνων και ομόγλωσσων Ναζί για «Ένωση» (Άνσλους) της χώρας του με τη Γερμανία, με αποτέλεσμα ο ίδιος να δολοφονηθεί. Την πολιτική ανεξαρτησίας συνέχισε ο διάδοχός του Κουρτ Σούσινγκ, μέχρι που η Αυστρία προσαρτήθηκε δια της βίας το 1938.

O Έλληνας δικτάτορας πάντως κατάφερε με την πολιτική του έναντι του Άξονα και με το “Όχι”  στο ιταλικό τελεσίγραφο να κάνει να ξεχασθούν πολλές πτυχές της προηγούμενης πολιτικής του.

Σε σημείο που όταν πέθανε, στις 29 Ιανουαρίου 1941, εν μέσω της πολεμικής σύρραξης, να θρηνήσουν για τον θάνατό του ακόμα και οι πολιτικοί του αντίπαλοι.
Του Αλέξη Διακόπουλου

Πηγή : star.gr